BESİN ALERJİLERİ VE BESLENME

Besin alerjileri çocukluk döneminden ve hatta anne karnından başlayarak insan hayatını etkilemektedir. Bu nedenle alerjisi olan bireylerin beslenmesine çok küçük yaşlardan itibaren dikkat edilmeli ve bireylerin alerjilerinden kaynaklı olarak diyetlerinden çıkardıkları besinlerin yetersiz ve dengesiz beslenme durumuna yol açmaması sağlanmalıdır.

Alerji; vücudun yabancı maddelere karşı varolan savunma mekanizmasının biraz abartılı olarak çalışma halidir. Bağışıklık sisteminin, alınan besine gösterdiği olumsuz ve aşırı tepki; hafif rahatsızlıklardan yaşamı tehdit edecek boyutta anafilaktik şok reaksiyonlara kadar bir dizi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Vücudumuzun savunma mekanizması sağlıklı bir yaşam sürmemiz açısından çok önemlidir. Ancak alerjik reaksiyonlarda olduğu gibi savunma yöntemleri yerli yersiz çalışmaya başlarsa çeşitli rahatsızlıklar oluşur.

Besin alerjileri genellikle bağışıklık sisteminin bir elemanı olan immünoglobulin E (IgE) antikorunun etkisi ile ortaya çıkmaktadır. Başlangıçta karın ağrısı, ishal, ciltte döküntü, solunum bozukluğu görülen alerji vakalarının, ilerleyen aşamalarında anafilaksiye rastlanabilmektedir.

Yaygın olan belirtiler şunlardır:

1. Deri: Kaşıntı, yanma, kızartı, ateş, üşüme, karıncalanma, terleme, ürtiker, su toplayarak kabarma, kırmızı lekeler, sivilceler

2. Kulak-burun-boğaz: Burun tıkanıklığı, hapşırma, burun kaşıntısı, burnun devamlı akması. Boğazdan akıntı, boğazda ağrı, kuruluk veya gıcık, damaklarda kaşıntı, kuru öksürük. Kulaklarda çınlama, tıkanma, ağrı, orta derecede sağırlık, baş dönmesi ve dengesizlik

3. Gözler: Görmede bulanıklık, gözlerde ağrı, sulanma, şaşılık, ışıklardan rahatsız olma, gözkapağında seğirme, kaşıntı, düşme, kızarma ve şişme.

4. Solunum: Nefes darlığı, hırıldama, öksürük, bronşlarda mukus oluşumu

5. Kardiyovasküler: Kalpte çarpıntı, nabız hızının artması, düzensiz nabız, kızarma, solgunluk, ateş, üşüme, karıncalanma, ellerde kızarıklık veya morarma, bayılma, omurlarda ağrı.

6. Sindirim sistemi: Ağızda kuruluk, tükürük salınımında artma, pamukçuk oluşumu, dilde acılık, diş ağrısı, geğirme, midede yanma, hazımsızlık, bulantı, kusma, yutmada zorluk, karında gurultu, ağrı, kramplar, ishal, rektumda kaşıntı veya yanma.

7. Genitoüriner: Sık, ağrılı idrara çıkma, idrarını kontrol edememe, vajinal kaşıntı veya akıntı

8. Muskular: Yorgunluk, kas zayıflıkları, eklem ve kaslarda ağrı, gerginlik, göğüs ağrısı, sırt ağrısı, boyun kaslarında spazm.

9. Sinir sistemi: Baş ağrısı, migren, devamlı uyku hali, sersemlik, yavaşlık, durgunluk, donukluk, keyifsizlik, ciddiyet, ağlama nöbetleri, gerginlik, anksiyete, hiperaktiflik, huzursuzluk, sinirlilik, konsantrasyon bozukluğu, gülme, kendini diğer insanlardan farklı hissetme, kelimeleri, isimleri, ya da numaraları unutma, kekelemek.

HANGİ BESİNLER ALERJİYE NEDEN OLUR?

Besin öğeleri arasında alerjiye yol açan maddeler genellikle protein yapısındadır. Her insan herhangi bir besine karşı alerjik tepki verebilirse de insanlarda sıklıkla alerjiye neden olan besinler ve çapraz aktivitesi şunlardır.

İNEK SÜTÜ

İnek sütü alerjisi olan bebeklerde alerjen alımından sonra genellikle mide bulantısı, kusma, karın ağrısı görülmektedir. Özellikle sindirim sistemi kaynaklı rahatsızlıklar, bebeklerde beslenme yetersizliğine neden olabilmektedir. Sütün yüksek derecelerde ısıtılması süt proteinlerinin alerjik etkisini azaltabilir. Ayrıca fermente süt ürünleri (örn., yoğurt, kefir, peynir) de süte nazaran daha az alerjiktir. Bebek mamalarının formülasyonunda bu proteinlerin proteaz enzimlerine yer verilmesi alerjik reaksiyonları engelleyebilir.

YUMURTA

Yumurta beyazına karşı alerji sarısına oranla daha fazla görülmektedir. Yumurta alerjisinde kaşıntı, egzama, deri ve göz lezyonları diğer besin alerjilerinden daha fazla olup, özellikle bebeklerde görülen egzamanın ana nedenlerinden biri olabilmektedir. Özellikle bebeklikte ve erken çocukluk döneminde yaygın olarak görülmektedir. Yıllar geçtikçe etkisi azalmakta ve yetişkinlik döneminde ise tamamen kaybolmaktadır. Yumurta alerjisi olan bireyler yumurtayı ve yumurtalı besinleri diyetlerinden çıkarmalıdır.

YAĞLI TOHUMLAR

Yağlı tohum alerjisi erken dönemlerde ortaya çıkmakta ve genellikle yaşam boyu devam etmektedir. Çok az miktarlarda tüketilen yağlı tohumlar, alerjisi olan bireylerde çok kısa sürede ürtiker, anjiyoödem, kusma, ağız ve boğazda kaşıntı hissi, nefes darlığı ve tansiyon düşüklüğü belirtileri ile ortaya çıkmakta anafilaktik şok ile de sonuçlanabilmektedir.

TAHILLAR

Başlıca tahıl taneleri arasında buğday, pirinç, mısır, yulaf, çavdar, arpa, sorgum ve darı bulunur. Farklı iklim koşullarında yetişebilen buğday dünyada en çok tüketilen tahıldır. Buğday ve ürünleri bazı alerjenler (örn., gliadin, profilin) içerir. Bu besinlerin tüketimi ile immünolojik mekanizmalarda bozukluklar ve olumsuz bazı tepkiler gözlenebilir. Bu bozukluklar çölyak hastalığı (glüten enteropatisi), çölyak olmayan glüten duyarlılığı ve buğday alerjisi olarak ifade edilmektedir. Buğday alerjisi olan bireylerin diyetinde bulundurmaması gereken besin ve besin öğeleri :

• Kepek, ekmek kırıntısı, bulgur, tahıl ekstraktı

• Kuskus, krakerler

• Durum buğdayı ve durum unu

• Glüten, makarna, erişte, malt, soya sosu

• Nişasta’dır.

KURUBAKLAGİLLER

Soya fasulyesi başta olmak üzere mercimek, fasulye, bezelye, nohut ve acı bakla tehlikeli alerjik reaksiyonlara neden olabilmektedir. Özellikle Akdeniz ülkelerinde bolca tüketilen kurubaklagiller, bu bölgedeki popülasyonlarda alerji görülme riskini artırmaktadır.

MEYVE VE SEBZELER

Meyve ve sebze alerjisi hem polen alerjisi ile ilişkili hem de içerdiği lipit transfer proteinlerinin etkisi ile ortaya çıkmaktadır. Polen ile ilişkili alerjiler polen gıda alerjisi olarak adlandırılmaktadır. Bu alerji türü polen alerjenine benzer yapıda bir meyve ve sebze alerjenin alımı ile gerçekleşmektedir.

DİĞER ALERJENLER

Daha az görülen başka besin kaynaklı alerjiler; et, baharatlar, hardal, çikolata, bal ve maya içeren besinlerdir.

Artan besin alerjisi vakaları küresel bir endişe kaynağıdır. Alerji görülen bireylerde bazı belirtiler (örn., ürtiker, kusma) görülebilmektedir. Hatta ileri alerji reaksiyonlarda anafilaksi kaynaklı ölümler görülebilmektedir. Bu halk sağlığı sorununun temel çözümü, semptomatik tedavi ve alerjen içeren besinin diyetten çıkarılmasıdır. Alerji görülen bireylerin bu besinleri tüketmemesi konusunda bilinç sahibi olması gerekir.

Diyet, besin alerjileri ve besin intoleransında teşhis ve tedavinin en önemi öğelerinden biridir.

• Diyet Tedavisi (Eliminasyon diyetleri, Empirik Diyet, Birkaç besin diyeti, Elemental diyet )